Positieve Gezondheid in het wijkverpleegkundig proces

Positieve Gezondheid is een benadering binnen de gezondheidszorg die niet de ziekte, maar een betekenisvol leven van mensen centraal stelt. Door middel van uitgebreid gegevens verzamelen en ordenen, ga je verdiepend in gesprek met de cliënt en breng je in kaart hoe de cliënt zijn gezondheid ervaart, wat belangrijk is in het leven van de cliënt en waarom; de basis om te komen tot proactieve zorgplanning.

Door de vergrijzing stijgt de vraag naar zorg. De samenleving streeft daarom naar duurzame betaalbare zorgverlening. Dit kunnen we bereiken door in te zetten op het bevorderen van de zelfredzaamheid en het versterken van de eigen regie, zodat mensen zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen wonen. In plaats van de beperkingen staan de mogelijkheden van mensen en hun sociale netwerk voorop. Daarnaast zijn we als professionals steeds meer aan het ‘zorgen dat’ in plaats van het vroegere ‘zorgen voor’. Positieve Gezondheid draagt hieraan bij.

Wat is Positieve Gezondheid?

Positieve Gezondheid is een benadering binnen de gezondheidszorg die niet de ziekte, maar een betekenisvol leven van mensen centraal stelt. De nadruk ligt op veerkracht, eigen regie en het aanpassingsvermogen van de mens in plaats van op beperkingen of de ziekte zelf. De visie is in 2012 in Nederland geïntroduceerd door voormalig huisarts en onderzoeker Machteld Huber. Bij Positieve Gezondheid wordt gezondheid niet meer gezien als de afwezigheid of aanwezigheid van ziekte, maar als het vermogen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en eigen regie te voeren. De visie is – voor een brede benadering – uitgewerkt in de volgende zes dimensies:

• Lichaamsfuncties
• Mentaal welbevinden 
• Zingeving
• Kwaliteit van leven
• Meedoen
• Dagelijks functioneren

Een hulpmiddel dat je kunt inzetten om de cliënt bewust te maken van zijn/haar situatie is het Spinnenweb van Machteld Huber. In dit instrument worden de zes dimensies weergegeven. Alle vragen van Positieve Gezondheid zijn verwerkt in de subvragen van de initiële anamnese van het NWG. De vragen in de initiële anamnese worden beantwoord in de vorm van een verhaal. De initiële anamnese kan worden aangevuld met het Spinnenweb waar een score en een visueel beeld uitkomen. Voor sommige cliënten kan dit veel inzichten bieden. Nog een voordeel van dit hulpmiddel is dat de cliënt het zelf kan invullen. Na een periode van zorgverlening is te meten of er veranderingen zijn ontstaan. Echter blijkt uit ervaring dat het Spinnenweb niet voor alle cliënten toegevoegde waarde biedt, die inschatting moet elke wijkverpleegkundige zelf maken.

Wat betekent dit voor de wijkverpleging?

Voor de bewustwording en het toepassen van Positieve Gezondheid zijn de volgende drie elementen belangrijk: een brede blik, oprechte aandacht en beoordeling van de verzamelde gegevens om samen mogelijkheden te verkennen.

1)     Brede blik leidt tot een ander gesprek
Cliënten komen altijd in zorg met een zorgvraag. Het triagemodel van het NWG is een goed hulpmiddel om te bepalen of er wel gestart moet worden met de gevraagde interventie of dat de urgentie van de vraag het toelaat te starten met een brede verkenning in de vorm van de anamnese. De verzamelde anamnesegegevens bieden je een totaalbeeld in wie de cliënt is, wat echt belangrijk is in het leven van de cliënt en waarom dat zo is. Bij werken vanuit Positieve Gezondheid wordt dus niet de zorgvraag, maar de brede context waarin de cliënt zijn leven leeft centraal gesteld.

2)     Toon oprechte aandacht en trek geen overhaaste conclusies
Vergelijk de uitkomsten uit de initiële anamnese met andere gegevens die je verzameld hebt, zoals het Spinnenweb en verifieer tegenstrijdige gegevens. Het kan aanleiding zijn meer gegevens te verzamelen met andere instrumenten en/of via het netwerk van de cliënt. Vaardigheden als doorvragen, samenvatten en observeren zijn zeer belangrijk. Leg alle verzamelde gegevens vast in het dossier en trek niet te snel conclusies, omdat je dan het risico loopt dat het niet past bij de cliënt en de interventies niet effectief genoeg zullen zijn.

3)     Beoordelen gegevens en mogelijkheden verkennen
Aan de hand van de geverifieerde en geordende anamnesegegevens kun je het denkproces starten waarin je de verzamelde gegevens gaat beoordelen. Dat doe je door een analyse te maken van oorzaken en gevolgen, die je tevens in relatie brengt met de antwoorden die de cliënt heeft gegeven op de prioriteringsvragen. De bevindingen die je hierbij opdoet, gebruik je in samenspraak met de cliënt om de mogelijkheden en gevolgen te verkennen, waarbij het heel belangrijk is dit voor alle betrokken netwerkpartners in beeld te brengen. Alleen zo kan de cliënt zélf een weloverwogen besluit nemen.

Begeleiding op maat

Als professional zijn we geneigd om in te vullen wat beter is voor de cliënt, maar het gaat bij Positieve Gezondheid erom wat mensen zélf belangrijk vinden in het leven en tot welke inzichten zij komen. Alleen dan is er sprake van intrinsieke motivatie wat de kans op gedragsverandering vergroot. Het is onze verantwoordelijkheid om te ondersteunen bij het komen tot inzichten. Sluit in taalgebruik aan bij intelligentieniveau en afkomst. Vraag net zolang door totdat je begrijpt wat iemand waarom belangrijk vindt. En bedenk: niet iedere cliënt heeft het vermogen om te visualiseren wat de effecten en mogelijkheden zijn. Het is tevens de rol van de wijkverpleegkundige om de grenzen en gevolgen van de mogelijkheden te benoemen, zoals een beperkt aantal te leveren zorgmomenten of tijdstippen. Maar ook wat de medische, sociale en financiële mogelijkheden en beperkingen zijn bij een gewenste situatie. Iedere gewenste situatie vraagt om een verandering in gedrag van de cliënt zélf. Het is onze verantwoordelijkheid om voor de cliënt op maat passende en begrijpelijke scenario's te schetsen, zodat de cliënt een keuze kan maken. Dit leidt tot proactieve zorgplanning in samenwerking met de cliënt.

Door het implementeren van de visie Positieve Gezondheid in het zorgproces en deze te integreren in de gedachtegang van wijkverpleegkundigen wordt de cliënt in zijn kracht gezet. Hierbij zijn leiderschap, communicatieve vaardigheden, samenwerken en coachende vaardigheden belangrijk.

Niet 'invullen' voor de cliënt, maar de cliënt in zijn/haar kracht zetten en de tijd geven om te reflecteren. Als wijkverpleegkundige geef je niet je eigen mening, maar stel je coachende vragen, waarbij er ruimte is voor het verhaal van de cliënt. Belangrijk is om samen te vatten en door te vragen, maar ook stiltes te laten vallen. Wees daarbij bewust van je non-verbale houding: als jij een stapje terug doet, activeer je de cliënt. Vergeet ook niet af en toe een compliment te geven. Positieve Gezondheid gaat soms over heel kleine dingen. Een eenvoudige wens van een cliënt kan een groot verschil maken in zijn of haar leven.

Dit artikel stond eerder op Kundig.nl en is met toestemming overgeplaatst naar het Kennisplatform van de V&VN-afdeling Wijkverpleegkundigen. Oorspronkelijke publicatiedatum: maart 2021. De website Kundig.nl is vanaf 31 maart 2023 niet langer te raadplegen.